ERGANİ

                                                                                    Osmanlı devrinde Ergani'ye verilen Osmaniye adı Adana'nın eski ilçesi bugünkü Osmaniye ili ile karıştırıldığı için sonradan Ergani olarak değiştirilmiştir.
Ergani çok eski bir şehir olup, kuruluş tarihi belli değildir, İlçemize 8 Km. uzaklıkta bulunan Hilar Şehri harabelerinde yapılan (Çayönü) kazıda, bugünkü bilgilere göre Anadolu'nun en eski köy yerleşimi ortaya çıkmıştır. Çayönü tepesinde ortaya çıkan M.Ö 7000 yılma varan kalıntılara dayanarak Ergani'nin 9000 yıllık tarihi olduğu söylenebilir. Osmanlı devrinde uzun zaman Sancak beyliği (İl Merkezi) yapan İlçemiz, 20 Nisan 1924 tarih ve 491 sayılı kanunla Sancak Beyliği sona ermiş Diyarbakır İline bağlı İlçe statüsünü almıştır19. yüzyıl ortalarında Ergani sancağının merkezi, Bakır maden işletilmesi dolayısıyla önem kazanan Maden kasabasına taşındı. 19. yüzyılda bir mutasarrıf 3 kaymakam ve 11 müdür tarafından yönetildi. ilçe çok eski yerleşim yeri olup Doğu Anadolu kültürü ile yoğrulmuştur. Ancak bu güne kadar bir kulenin yıkıntıları gelebilmiştir. Ergani kalesi, Ergani yakınında kolat Dağı yamacında bulunur.Bugün bir yıkıntı halindedir. Kalenin kimin tarafından yapıldığına dair bir kayıta da rastlanmamıştır. Kale Evliya çelebi'nin seyahatnamesinde ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Osmanlı dönemi yapıları olarak 19. yüzyıl sonunda Ergani'de Belediye konağı dışında 3 camii, 10 mescit, 3 ermeni kilisesi, 1 protestan mabedi, 3 han, 3 hamam, 30 çeşme bulunmaktaydı. Bu yapılardan hükümet konağı 1891 yılında inşa edilmiştir. Eski hükümet konağı restore edilip turizme kazandırılabilir.

Coğrafya :İlçenin yüzölçümü 1489 kilometrekaredir. Ergani İlçesi idari olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde bulunur, ama coğrafi olarak bir kısmı Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer almaktadır. Kuzeyinde Elazığ iline bağlı Maden ilçesi, doğusunda Diyarbakır ili ve Diyarbakır'a bağlı Dicle ilçesi, güneyinde Urfa'ya bağlı Siverek ilçesi, batısında Diyarbakır'a bağlı Çermik ve Çüngüş ilçeleriyle sınır komşusudur. Denizden yüksekliği 955 metredir. Belli başlı akar suyu Dicle nehri, Boğaz çayı, Deve geçididir. ilçenin akarsularından Dicle nehri ilçenin 10 km kuzeyinden geçer. Kalenderden ve ilçe topraklarından 17. km boyunca aktıktan sonra Dicle topraklarına girer. Qalxane çayı ise Ergani'nin 7 km batısında boğaz mevkiinde çıkar. yolköprü, Boncuklu, yayvan tepe köylerinin içinden geçip deve geçidine karışıp Diclenin bir kolunu oluşturuyorlar Ergani'nin çevresi oldukça verimli kaynaklara sahiptir. ilçe merkezinde 5-6 m derinlikte su çıktığı gibi, 50 metrelik sondaj çalışmalarında çok zengin yataklara rastlanmıştır. Ergani'nin en büyük ünü hemen yakınındaki bakır ve krom madenleridir.Son zamanlarda yapılan maden aramalarında manganeze de rastlanmıştır.

Ergani güneydoğu Anadolu Bölgesinde dicle nehrinin sağ kıyısında 10 km uzaklıkta ve 1525 m yükseklikte yarı sönmüş volkanik zülkifil dağı'nın derin bir sel yatağına (Hoşat deresi) bakan Güneydoğu yamacına kurulmuştur. Denizden yüksekliği 955 m'dir Diyarbakır-Elazığ karayolunun 58. km de yer alan diyarbakırın en önemli ilçe merkezlerinden'dir. 39.50 doğu boylam ve 37-32 kuzey enlemindedir. Kuzey ve kuzey batısında Elazığın maden ilçesi, Güneyinde Şanlıurfa'nın Siverek ilçesi, doğusunda Dicle ve Diyarbakır, batısında çermik ve çüngüş ilçeleri bulunmaktadır. Toros Dağlarının Güneydoğu Anadolu ki uzantıların Güney kesimin Ergani'nin kuzeyinde Yer almaktadır. kuzeyindeki sıra zülkifil dağı ilk dügümü oluşturarak doğuya uzanır. ikinci dügüm sakızlı Dağı, üçüncü düğüm şölendir. 7 km kuzeyindeki kılıç baba Tepesidir. ilçenin batı kısımları bir çok kırılma ve kıvrımlara uğramış tepecikler meydana gelmiştir. Doğu kesimini uzunca bir yayla kaplamıştır. ilçenin en büyük düzlüğü Gevran ya da Ergani ovası denilen yerdir